Adaptasi Novel ke Filem Tempatan Perlu Anjakan

(Sumber : Utusan Malaysia - 20 Mei 2008) SKRIP yang diadaptasi daripada novel atau karya sastera sudah dianggap lumrah bagi penghasilan cerita untuk filem di Holywood atau di Eropah. Adaptasi tidak lagi dianggap sebagai satu usaha untuk mempopularkan karya sastera kerana novel tersebut telah sedia popular. Malah sebaliknya filem yang dianggap mengambil kesempatan daripada populariti sesebuah novel. Sebaliknya mengadaptasi novel ke filem bukanlah usaha yang lumrah dalam industri filem negara ini. Malah berdasarkan penelitian saya, dalam sejarah pembikinan filem tempatan, daripada ratusan filem yang dihasilkan dalam tempuh 74 tahun dari tahun 1933 hingga 2007, hanya sembilan buah novel tempatan yang telah diadaptasi ke filem. Novel-novel yang telah diadaptasi ialah Chinta Gadis Rimba (1958) karya Harun Aminurashid arahan L. Krishnan, Rumah Itu Duniaku (1964) karya Hamzah Hussein arahan M. Amin, Bukan Salah Ibu Mengandung (1969, judul asalnya Memang Nasib Celaka Badan karya Harun Hassan) arahan Jins Shamsuddin. Novel lain ialah Kalau Berpaut di Dahan Rapuh (1971) karya Harun Hassan arahan Omar Rojik, Langit Petang (1982) karya A. Samad Said arahan Shahrom Mohd. Dom, Ranjau Sepanjang Jalan (1983) karya Shahnon Ahmad arahan Jamil Sulung, Mira Edora (1990) karya Khadijah Hashim arahan Zulkefli M. Osman, Black Widow Wajah Ayu (1994) karya Raja Azmi arahan Uwei Saari dan Jogho (1997) daripada novel Juara karya S. Othman Kelantan arahan Uwei Saari. Mengapa hanya sembilan buah novel diadaptasi ke filem? Apakah novel-novel kita begitu sukar untuk diadaptasi atau novel-novel kita tidak mempunyai nilai naratif yang cukup menarik untuk difilemkan? Novel popular tempatan yang laku puluhan ribu naskhah juga tidak menarik perhatian penerbit dan pengarah filem kita. Hal ini tentulah amat berbeza jika dibandingkan dengan industri filem barat yang lebih gemar mengadaptasi novel ke filem. Barangkali hal ini amat berkaitan dengan budaya buku dan pembacaan mereka. Statistik industri filem dan TV Amerika menunjukkan 45% cerita televisyen adalah yang diadaptasi daripada novel dan 85% filem yang menang oskar adalah berdasarkan cerita yang diadaptasi daripada novel. Baru-baru ini, dalam Sesi Perkongsian Ilmu yang diadakan di Sanggar Zaba, Dewan Bahasa Dan Pustaka (DBP) telah dibincangkan, masalah dan mengapa usaha mengadaptasi novel ke filem tidak mendapat sambutan daripada penerbit dan pembikin filem. Sesi tersebut yang mempertemukan penerbit, pengarah filem, persatuan filem dan pihak DBP yang diwakili oleh Pengarah serta pegawai daripada Jabatan Sastera DBP telah membincangkan apakah usaha yang perlu dilakukan untuk menggalakkan pembikin filem mengadaptasi karya sastera. Pengarah filem, Uwei Saari, selaku pembentang utama dalam sesi ini yang berpengalaman mengadaptasi karya William Faulkner untuk filem Kaki Bakar, Juara untuk Jogho dan Almayer's Folly karya Joseph Conrad telah membentangkan strategi dan perlunya penggalakan usaha mengadaptasi novel ke filem. Baginya, tidak ada novel yang tidak boleh diadaptasi. Hasil perbincangan tersebut telah melihat dua sebab utama mengapa novel-novel tempatan tidak ‘difilemkan’. Pertama, ia berkait dengan masalah pasaran dan perspektif yang menganggap novel tempatan yang difilemkan tidak akan berjaya di pasaran atau memberikan keuntungan. Justeru mengadaptasi novel bukan pendekatan terbaik dalam industri filem tempatan dan oleh itu pembikin lebih gemar membuat skrip berdasarkan cerita popular remaja hari ini. Hal ini juga berkait dengan perspektif dan fahaman kononnya adaptasi hanya ‘merosakkan’ novel asal. Kedua, tidak adanya insentif untuk menggalakkan novel diadaptasi ke filem. Salah satu kesilapan anggapan yang lazim adalah melihat adaptasi sebagai usaha untuk mempopularkan karya sastera/novel. Hal ini jelas tidak benar kerana novel yang diadaptasi sudah sedia popular dan sebenarnya pembikin filem tertarik dengan novel untuk difilemkan dan mahukan cabaran mengadaptasinya. Boleh dikatakan semua novel-novel besar dan yang paling sukar telah difilemkan. Lebih sukar novel, ia lebih memberi cabaran kepada pembikin filem tersebut. Malah antara filem yang paling tinggi pulangan keuntungannya adalah filem-filem yang juga diadaptasi daripada novel. Contoh yang paling ketara jika kita melihat kejayaan filem-filem ini, antaranya Lord of the Rings, Harry Potter dan Gone With The Wind. Perbincangan dalam sesi ini berpendapat satu usaha pembangunan perfileman yang mengadaptasi karya sastera perlu diadakan segera. Melalui projek pembangunan ini kerajaan diminta menyediakan insentif berupa dana khas untuk menggalakkan usaha membuat adaptasi. Melalui skim khas dan insentif yang dicadangkan diadakan melalui DBP maka sejumlah novel-novel yang telah dikenal pasti boleh dipilih untuk difilemkan. Projek pembangunan ini tidak sahaja mengenal pasti novel-novel untuk filem sahaja tetapi juga untuk siaran televisyen dalam bentuk drama TV. Setakat ini DBP telah berusaha mempopularkan karya adaptasi melalui usaha penerbitan bersamanya dengan RTM dalam menghasilkan drama TV yang diadaptasi daripada novel terbitan DBP. Selama ini memang terdapat salah faham dan kekeliruan tentang konsep `kesetiaan’ pada karya asal dalam membuat adaptasi yang selama ini berlaku antara penulis novel dan pembikin filem. Malah isu kesetiaan ini telah menjadi debat akademi yang berlanjutan. Perlu diketahui sebuah novel diadaptasi melalui beberapa pendekatan. Ada novel yang cuba dipindahkan ke filem dengan cuba berlaku `setia’ dan kekal dengan bentuk plot dan naratifnya. Manakala pendekatan yang lain adalah `adaptasi kreatif’ yang mengadaptasi secara kreatif dengan mengekalkan semangat dan inti pati novel tetapi plot filemnya mengambil pendekatan berbeza. Kedua-dua pendekatan ini mempunyai cabaran tersendiri dan menarik. Bagaimanapun pemberian dana insentif dalam projek pembangunan filem adaptasi ini perlukan pengurusan yang cekap dan jujur untuk melihat pembangunan seni perfileman negara. Hanya dengan cara ini pembangunan seni perfileman dan kesusasteraan negara dapat berkembang baik dan saling mendapat faedah.